Powered By Blogger

Πέμπτη 30 Ιανουαρίου 2014

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΡΕΘΥΜΝΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΜΟΥΧΑΡΕΜ ΟΥΖΑΛ ΝΟΥΜΑΝΑΚΙΣ
ΤΑ ΠΑΛΑΙΙΝΑ -ΤΑ  ΤΩΡΙΝΑ - ΤΑ ΜΕΛΛΟΥΜΕΝΑ

"Μεθ" υπολήψεως
Μουχαρεμ Ουζαλ Νουμανακις. Τέως Γραμματευς Μουσουλμανικής Δημογεροντίας, Διευθύνσεως Μουσουλμανικών Θρησκευτικών Ιδρυμάτων "Εφκαφιον" και της περί Ελληνοτουρκικών πληθυσμών Μικτής Ανταλλακτικής επιτροπής Επαρχίας και Νομού Ρεθύμνης".

                                                          Επιστολή Νο 1
 Ρέθεμνος 6 Αυγούστου 1954. Η παρακάτω επιστολή φθάνει στο Ρέθεμνος. Αποστολέας ο τουρκορεθεμνιωτης κ. Μουχαρεμ Ουζαλ Νουμανακις. Παραλήπτης ο κ. Μιχάλης Παπαδάκης. Παραθέτω λοιπόν πάραυτα αυτούσια την επιστολή αυτή.
  Εν Αϊβαλί τη 22 Ιουλίου 1954.
  Αγαπητέ μου φίλε...
  Παρακαλώ όπως δεχθείτε σήμερον τας πληροφορίας μου για το υδραγωγείων της αγαπητής μου πόλεως Ρεθύμνου...
  Έξωθεν της πόλεως, ολίγον μακρά του Υδραγωγείου, προς τον λόφων Ευληγια, πλησίον του Μοναστηρίου Αγίου Γεωργίου και εντός της προς τα μετόχια Σκαρπιτσου και Ρισβανι φαραγκος, υπάρχει η μάνα του νερού λεγόμενη, ένθα από της εποχής των Βενετών υπήρχε μια δεξαμενή "χαβούζα" θολωτή και από της οποίας διοχέτευε το πόσιμο ύδωρ εις την πολιν διά σωλήνων πήλινων "κουδουκα".
  Η κύρια πηγή των εν λόγω υδάτων αρχίζει από το βουλισμένο μέρος "χονη" της θέσεως "Ακκονια" της κτηματικής περιφέρειας του χωριού Αμπελάκι.
  Το υδραγωγείων της πόλεως Ρεθύμνης κείμενον έξωθεν της πόλεως κατά την συνοικίαν του "Μασταμπα" και πλησίον του Τεμένους "Βελιγιουδην Πασσα" έχθιστη κατά το έτος 1892 παρά της Διευθύνσεως των Μουσουλμανικών θρησκευτικών Ιδρυμάτων και Ανωνύμων Αφιερωμάτων "Εφκαφιον" της επαρχίας και Νομού Ρεθύμνης. Επί της εποχής του στρατιωτικού και πολιτικού διοικητή "Μουτεσσαροφ","Νουσρετ Πασσα" και του Πρόεδρου του Εφκαφιου "Ομερ Λουτφη".
  Εξοδευσε τότε το Εφκαφιον ακριβώς δέκα χιλιάδας χρυσές Οθωμανικές λίρας με προϊστάμενων και λογιστή επί της εν λόγο επιχειρήσεως τον αρχιγραμματέα της εν λόγω Διευθύνσεως των Ιδρυμάτων "Ιβραημ Περισσακι" οστις προ 15 ετών επεθανεν εν Σμύρνη εγκαταλείψας πολύ καλά παιδιά αρίστως εγκατεστημένα εκεί.
  Επί της εν λόγω επιχείρησης ως προσέλαβαν ως μηχανικόν του το Εφκαφιον, τον άριστον εκ των μηχανικών κύριων Σαβαν του οποίου ο εις πους έλειπε και έφεραν ως τοιούτων ξύλινων.
  Και έκαμε λίαν επιτυχώς την ταξινόμηση των πόσιμων υδάτων στην πολιν εκ του Υδραγωγείου διά σιδηρών σωλήνων.
  Το αυτόχειρον σχεδιάγραμμα του μηχανικού του, του περί του Υδραγωγείου της πόλεως Ρεθύμνης ευρίσκετε εν τη αίθουσα των συνεδριάσεων της Μουσουλμανικής Δημογεροντίας Ρεθύμνου, μέχρι της ημέρας της αναχωρήσεων των υπαλλήλων αυτής, λόγω της ανταλλαγής του 1924.
... Και παρακαλώ όπως εισηγηθείτε εν προκειμένω και ευρεθητο σχέδιον τούτο, καθ" όσον ενδιαφέρει όχι μόνον τον Δήμων σας αλλά και ολόκληρον τον Λαών σας ζωτικός ως προς τον τρόπον της διακλαδώσεως και ταξινομήσεως των υδάτων εις την πόλιν σας.
  Τα εγκαίνια ετελεσθησαν παρά τω Υδραγωγείο κατά την 20 Ιουλίου του 1892 ημέρα Παρασκευή και ώραν 9 π.μ. παραστημένων των, Γενικού Διοικητή Κρήτης "Τζελαλουδην Πασσα", Ρεθύμνου "Νουσρετ Πασσα" απασχων των στρατιωτικών πολιτικών και θρησκευτικών αρχών ως και ολόκληρου του Λαού της πόλεως και περιχώρων αυτής. Εις τον άνω Γενικό Διοικητή "Τζελαλουδην Πασσα" προσεφέρθη ύδωρ προς πόσην εν του Υδραγωγείου της πόλεως παρά του προλεχθεντος αρχιγραμματέως του Εφκαφιου "Ιμβραημ Περισσακι" εντός ενός χρυσού κυπέλλου κατασχευασθεντος εν Κωνσταντινούπολης, θαυμάσιος ωραίου και πολύτιμου ως προς την καλλιτεχνική πέριξ αυτού τέχνη και κομψότητα. Ο δε Γενικός Διοικητής "Τζελαλουδην Πασσας" εκτιμήσας τους προς τούτο κόπους του ως άνω λεχθέντος Ιμβραημ Περισσακι του απένειμε παράσημο τιμητικό.
    Το δε περί ου πρόκειται κυπελλον, το Εφκαφιον  Ρεθύμνου δώρισε εις τον Πρίγκιπα εις την κατά Απρίλιον του 1900 επίσκεψη αυτού εις το Ρέθυμνο, επειδή του άρεσε πολύ.
  Το Εφκαφιον Ρεθύμνου επωλει έκτοτε εκ του υπό την κυριότητα αυτού ευρισκομενου υδραγωγείου της πόλεως μια μασουρα ύδατος 200 δραχμας χρυσας και την ημισειαν, κατά 100 δραχμας χρυσας με τίτλων συμβολαιογραφικών. Οι αγοραστέ πόσιμου ύδατος κατά μιαν μασουραν ειχον το δικαίωμα να ρέει κατωγειως και ανωγειως ανά ένα κρουνο, οι δε κατά ημιστειαν μασουραν, έναν κρουνον μόνον κατωγειως να ρέει της οικίας των.
  Επί τη ευκαιρία τούτη ευαρετηθητε παρακαλώ να διαβιβάσετε τους χαιρετισμούς μου εις τους κύριους Εμμανουήλ Βογιατζακην καθηγητή και Μιχαήλ Παντζαρη. Και με τους χαιρετισμούς μου θα έχετε εις την μετά ταυτην μου, παρομοιας πληροφορίας και διατελώ πρόθυμος.


                                                        Επιστολή Νο 2 

  Ρέθεμνος 29 του Μάη 1955. Ο αξιότιμος κ. Μουχαρεμ Νουμανακις γράφει εις τον φιλον του Δικηγόρο κ. Μιχάλη Παπαδάκιν.
  Αγαπητέ μου φίλε...
  Ευχαρίστως εγενομην κάτοχος τις από 31 παρελθόντος μηνός ε.ε. επιστολής σας και τεσσάρων αλλεπάλληλων αντιτύπων της εν Ρέθυμνο εκδιδόμενης εφημερίδας "ΒΗΜΑ" και σας ευχαριστώ πάρα πολύ σχετικός. Τας περί αρχαίας πόλεως Ρεθύμνης, μετά των Νοσοκομείων και διαφόρων κυβερνητικών Ιδρυμάτων της πληροφορίας και διηγήσεις μου παρακαλώ όπως δεχθείτε παρά πόδας της παρούσης μου, ως ακολούθως.
  Καθώς γνωρίζετε εκ της ιστορίας, ο Βασιλεύς Βονιφατιος επωλησεν εις τους Ενετούς την Κρητην, τη 12 Αυγούστου 1204, αλλά επειδή οι Γενουαιοι είχον μετά ταύτα καταλάβει μερικά μέρη της Νήσου, πολέμησαν προς αυτούς οι Ενετοί και έγιναν ούτως κύριοι ολόκληρου της Νήσου κατά το έτος 1210, κυριαρχησαντες επ" αυτής 465 έτη.
  Η αρχαία λοιπόν Ριθυμνα, το επίνειο του Αγρίου, μετά του Μασταμπα, της Μεσαμπελιτισσας, των Περιβολίων και μερικών Μετιχιον, αποτελεί τον Αστικό Δήμον Ρεθύμνης με κατοίκους οκτώ χιλιάδες επτακόσιους τον αριθμόν περίπου.
  Άι οδοί της εν λόγω πόλεως Ρεθύμνης, ήσαν ευθείαι και λιθόστρωτοι, είχε τρεις ευρύχωρους πλατείας, μικρολιμενα με φανον Ενετικό, ατακτοποίητων προκυμαία, με περιτείχισιν της πόλεως με τρεις θαυμάσιας πύλας ας έκλειον το βράδυ και τας ήνοιγον το πρωί οι προς τούτο "Καπουτζιδες" θυρωροί και με οχυράν Ακρόπολην "Φορτετζαν" κτισθείσα επί της εποχής του Ενετικού Διοικητου "Μοροζινι" και κατά το έτος 1400 περίπου.
  Το μέρος δε της ως άνω προκυμαίας που ητο η Βακουφικη Οικοδομή ένθα ητο τελευταίως η Δημαρχία Ρεθύμνου και το πλησίον αυτής εστιατόριων ενός που ελέγετο Λαμπακις, ελέγετο "Χαλάστρα" το δε προς την άλλην "Τσαυρουνι" το τελευταιον μερος της εν λόγω προκυμαίας ελέγετο "Μπαλτα" εξ αιτίας ενός βράχου ομοιάζοντος του μπαλτά, ίσον πέλεκυς που ευρίσκετο επί των εκεί ιστάμενων τειχών της Άμμου Πόρτας. Και ότι ετακτοποιηθη και απεκατεσταθη μια ωραία και θαυμάσια προκυμαία της πόλεως, μόνον τελευταίως και επί της εποχής του φιλοπατριδος και αείμνηστου "Καλογεννη - τος".
   Οι κάτοικοι της προλεχθείσης πόλεως ασχολούντο με το εμπόριο και τας τέχνες και ήσαν από τότε φιλόπονοι, οικονόμοι ως και φιλόμουσοι. Κατά δε τους παλαιούς χρόνους ηρηθείσα πολις ητο αφανής, αλλ" ήκμασεν πολύ κατά τον μεσαίωνα και μετά την αλωσιν του Βυζαντίου ως και εις τα γράμματα επίσης. Και εκυριευθη υπό των Τούρκων η εν λόγο Ριθυμνα κατά το 1640, υπό του Διοικητή Στρατού Πολιορκίας "Γαζι Χουσειν Πασσα" και του "Καηταν Δεργιαν" δηλαδή διοικητή του ναυτικού"Καρα Μουσα Πασσα".
                                                       
                                                        Επιστολή Νο 3 
  
Ρέθεμνος - καλοκαίρι 1955.
  Ο λόγιος Τουρκορεθεμνιωτης κ.Μουχαρεμ Ουζαλ Νουμανακις γράφει εις τον κ. Παπαδακη.
  Συνεχίζοντας τας πληροφορίας και διηγήσεις μου, παρακαλώ όπως δεχθείτε παρά πόδας της παρούσης μου, ως ακολούθως.
  Συνεχόμενος του Ενετικού νοσοκομείου επί της οδού Χλόης (νυν Ηλεκτρικών εργοστάσιων της Πόλεως), περί του οποίου ομιλήσαμε χθες, παραπλεύρως τούτου ευρίσκετε και εις Ενετικός στρατών του οποίου τα ίχνη δεν υπάρχουσα σήμερον και το οικόπεδων του οποίου μεταχειρίζεται τελευταίως το Γεωπονικών Γραφείων Ρεθύμνης, ως αγροκήπιο του. Και απέναντι αφανών τούτων οικοδομών εις το μέρος του δρόμου και επί της ως άνω θέσεως "Περιβόλια" της συνοικίας "Ιμαμ Πασσα", εσταθη "Μπαρμπερ" ίσον Αμβρων οπού ανεπεμφθη ο πρώτος Ύμνος "Ιζανι" παρά του ιεροκήρυκος του στρατού αλωσθεισης της πόλεως Ρεθύμνου υπό των Τούρκων.
  Ητο δε λίθινος ο εν λόγω αμβων και παρέμειναν εν τη ως άνω θέσει του και μέχρι της ανταλλαγής του 1924.
  Και αναφέρει η παράδοσης ότι κατά την πολιορκία της Ακροπόλεως Φορτετζας συνέπεσαν η θρησκευτική εορτή των Μουσουλμάνων "Κουρπαν Βαιραμ" η οποία λειτουργείται πάντοτε "Αλεσσαπαχ" δηλαδή κατά τας λίαν πρωινές ώρας της ημέρας, οπότε ικανοί τοξότες από την Ακρόπολην Ενετοί φόνευσαν επτά τον αριθμών "Ιμαμιδες" ίσον Ιερείς επί του προλεχθεντος ιερού Άμβωνος και αλληλοδιαδόχως χωρίς να παρεμποδισθεί και ματαιωθεί η θρησκευτική Λειτουργιά αυτή και διά τούτο η τοποθεσία το αντικείμενων ως και η εν λόγω υπόθεσης έχει μεγάλη σημασία εν γενεί διά τους Μουσουλμάνους και είναι ένα αξιόλογων ιστορικών μέρος διά την πολιν της Ρεθύμνου.
  Διοικητήριων των Ενετών υπήρξε εις το "Εμαρετι" ένθα ευρίσκονται τα Μουσουλμανικά σχολειά των Αρρένων. Και εισερχόμενοι της κύριας εισόδου των εν λόγο εκπαιδευτηρίων προς το αριστερό μέρος αυτής υπήρχαν διάφορα μικρά διαμερίσματα εις τα οποία διατρέφονται τότε οι πάμπτωχοι και ανίκανοι προς εργασία άνθρωποι εκ μέρους των Βασιλέων της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και σημαίνει "Εμαρετι" μέρος το οποίον διατρέφουν τους άπορους δωρεάν και χάριν φιλανθρωπίας. Και ότι ως επίσημου κέντρου και ως λέσχη των Ενετών ητο το μέρος εις το οποίον έχει κτιστή το τέμενος "Χατζη Ιβραημ Τζαμισι" κείμενων επί της διασταυρώσεως των οδων "Μειντανι" και Τσάρου νυν Αρκαδίου και απέναντι του καταστήματος ενός που ελέγετο "Μαλαβακις και Μυλωνακης".
  Λέγεται ότι κατά τον χρόνων της επισκέψεως εις Ρέθυμνο τοτε Γενικού Διοικητή των Ενετών Κρήτης "Κιοβανι Καπελο" εις την άνω αναφερόμενη Ενετική Λέσχη, τω επεδοθη η παρά της κυβερνήσεως του εγγραφος ανάκλησης ως και η αντικατάστασης αυτού παρά του "Βάπτιση Κριμανι", οστις άμα τη ανακλησει του μεταβάσεις Ενετιαν απελυθη των καθηκόντων αυτού και καταδικαστθη εις ένα έτος φυλακισιν λόγω της ανικανότητας του κατά τας πολεμικές επιχειρήσεις και αποβιβάσεως των Τούρκων εις τα διάφορα μέρη της Νήσου Κρήτης.
 Απέναντι δε της πλευράς της οδού επί της οποίας οικείτο το ως άνω νοσοκομείων.( Το Τούρκικο που εκτίστη παρά τη πλατεία Σακουλέ και προς ανατολικά της οικίας Δαφνομηλη) και παραπλεύρως του σαπουνοποιείου Αλη Βαφη Σελιανακι, υπήρχε ο Τούρκικος στρατών οστις είχε υπογείως διάφορους αποθήκες χρησιμοποιούμενες υπό του Τελωνίου Ρεθύμνου, πριν της ανταλλαγής του 1924 ως αποθήκες αυτού Πλησίον δε του στρατώνος και του νοσοκομείου τούτου και προς το μέρος της θάλασσας του λιμένος και του φρουσας του λιμένος και του φαναριού υπήρχεν ο λεγόμενος "Σακουλλες" επί του υψώματος του οποίου υπήρχεν Ενετικός Πύργος με Πυλην προς τη πλατεία της εισόδου Σουκουλλε και με διάφορους αποθήκες υπογείως του Πύργου τούτου ας και οι Ενετοί και οι Τούρκοι χρησιμοποιήσαν ως αποθήκες υλικού πολέμου και ως επί το πλείστον φυλακές διά τους διαφόρους καταδίκους της εποχής εκείνης. Και ελέχθη τότε παρά των Τούρκων ο Πύργος τούτος "Σουκουλλες" επειδή η τοποθεσία και το μέρος τούτου ευρίσκεται και περιστοιχίζεται εκ τριών μερών παρά θαλάσσης. (Σου ίσον ύδωρ, Κουλέ ίσον Πύργος).
  Αρχικό δε Διοικητήριων επί της εποχής των Τούρκων ητο η μεγάλη και ιστορική Ενετική οικοδομή κείμενη εις την συνοικία "Γαζι Χουσειν Πασσα" και επί της θέσεως που ελέγετο του Σελημ Μπει η καμάρα πλησίον της παλαιάς οικίας του Δικηγόρου Ιωάννου Σφηνια και του Μιναρέ Νερατζη..
  Επίσης επί της εποχής των Τούρκων ως Δημαρχείων Ρεθύμνου ητο η επί της οδού Αρκαδίου κείμενη οικία ιδιοκτησίας Μεχμετ Αλη Αλεμδαρακι η Ακεστακι και απέναντι των καταστημάτων Τίτου Ζακακι και πρακτορειών Χαμαρακι.
  Ωσαύτως ως Δημαρχείων της πόλεως υπήρξε η επί των οδών "Θεάτρου Σπανδαγου και Λουτρών" κείμενη γωνιακή οικία η οποία παλαιά ητο συνδεδεμένη με την απέναντι πλευρά της οδού Θεάτρου Σπανδαγου και ακριβός προς το μέρος που ευρίσκεται το αρτοποιείων ενός που ελέγετο "ο φούρνος του Μιχαλακι" διά μιας μεγάλης και υψηλής καμάρας και η οποία ανήκει σήμερον εις τον γνωστόν οδοντίατρων κ. Αλ. Καλομενοπουλον και ότι από το 1915 και εντεύθεν μεταφέρθει το Δημαρχείων Ρεθύμνου εις την επί της οδού Αρκαδίου Βακουφικην οικοδομή επί της εποχής του έντιμου Δήμαρχου αείμνηστου Χουσνη. (Οθωμανός Δήμαρχος)
  Παρ"ολας τας εξετάσεις μου δεν συνάντησα σημείων τι να αναφέρει ότι υπήρχε ποτέ νοσοκομείο εις την θεσιν "Εμαρετι η Μαρετι", ει μη πλησίον των ως άνω αναφερόμενων διαμερισμάτων του "Μαρετι και παραπλεύρως του παλαιού Τουρκικού "Ρουστιγιε με κτεπι" ίσον τούρκικου Ημιγυμνασιου, υπήρξε ο Σύλλογος των Γιανίτσαρων Ρεθύμνου και πλησίον του εν λόγω "Μαρετι" προς την απέναντι οδον Καλαϊτζίδικα, προς το δεξιών μέρος της οδού τούτης και ακριβώς εις την οικοδομή της Αμαλιας Τζανουδακι, πλησίον της Εθνικής Τραπέζης ητο η λέσχη των επίσημων Τούρκων της εποχής εκείνης και η οποία οικοδομή, ητο κτήμα του Μπεχτασιδων "Χαχσαν Πασσα".

Με εξαιρετικήν εκτίμησην
Μουχαρεμ Ουζαλ Νουμανακις.

Πηγή: Τοπικές εφημερίδες
Επιμέλεια-Αναμόχλευση στα Παλαιινα
Ιωάννης  Μιχ.  Δογάνης

Παρασκευή 24 Ιανουαρίου 2014

Ο ΣΟΥΜΑΝ ΤΟΥ "ΓΙΑΡΑΜΠΗ"

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟ ΠΑΛΙΟ ΡΕΘΕΜΝΟΣ
Ρέθεμνος-εποχή Τουρκοκρατίας.
  Όλοι, Τούρκοι και Ρωμιοί ζούσαν μαζί στο Ρέθεμνος ειρηνικά, αν και διέφεραν όσο η νύχτα από τη μέρα σε όλα τους.
  Τόσο οι Ρωμιοί - Ρεθυμνιώτες, όσο και οι Τούρκοι - Ρεθυμνιώτες, αγαπούσαν αφάνταστα τον τόπο τους, δηλαδή το Ρέθεμνος.
  Έτσι ένας τουρκορεθεμνιωτης, ο Σουμαν του "Γιαραμπή", ήταν ζαχαροπλάστης έχοντας μαγαζί στο στενό της "Μοιραρχίας". (σημερινή ταβέρνα του κ. Ψαθά)
  Εφθιαζε λοιπόν γλυκά ο Σουμαν και μάλιστα γλυκά του ταψιού, ώστε να ευωδιάζει η στράτα εκείνη από τα υλικά των γλυκών όταν τα εφτιαζε.
  Και εφτιαζε ο Σουμαν η Σουμανακι το περίφημο μουχαλεμπι αχιουρε, καταΐφι, μπακλαβά και γιαγλι- μπουρέκι.
  Το μουχλεμπι το εφτιαζε ο Σουμαν από γάλα, ρύζι αλεσμένο και ζάχαρη οπού και τα έβραζε ανακατεύοντας τα και βάζοντας τον πολτό αυτό σε κεσεδάκια.
  Τον αχιουρε τον έκανε ως εξής...
Είχε ένα φούρνο με ένα καζάνι, οπού έβραζε σιτάρι με νερό και αυτό διαρκούσε όλη την νύχτα και στο τέλος γινόταν πολτός, οπού έβαζε και ζάχαρη για να είναι γλυκός και στο τέλος τοποθετούσε τον πολτό σε κεσέδες και τον πουλούσε στους  Ρεθυμνιώτες.
  Το μαγαζί του Σουμαν ήταν όπως ανάφερα παραπάνω στην σημερινή ταβέρνα του κ. Ψαθά, οπού και είχε ένα μπερντέ χωρίζοντας έτσι το μαγαζί του σε δυο μέρη.
  Όσοι λοιπόν πηγαίναν στου Σουμαν για να φάνε μουχαλεμπι, έμπαιναν στο μαγαζί οπού και έπαιρναν τα κεσεδάκια με το μουχαλεμπι, τρώγοντας τα πίσω από το παραβάν που υπήρχε.
  Έπαιρνε ο καθένας και έτρωγε όσα ήθελε. (Ήταν κάτι σαν σελφ -  σέρβις της εποχής μας)
  Έτσι όταν τέλειωναν το γεύμα πήγαινε ο Σουμαν και μετρούσε τα άδεια κεσεδάκια οπού και μετά είσπραττε την αξία τους σε χρήματα. Σημειωτέον ότι το ένα κεσεδάκι κόστιζε τότε μια πεντάρα.
  Όταν οι Τούρκοι είχαν το Ραμαζάνι, έκανε ο Σουμαν καταΐφι χωρίς γέμιση, με τον περίφημο τότε βούτυρο της Δερνας καθώς και μπακλαβά, οπού η νοστιμιά τους ήταν απερίγραπτη, σημειωτέων ότι τότε τα γλυκά αυτά τα πουλούσαν με την οκά.
  Είναι γνωστό σε όλους ότι τα γλυκά και προπαντός του ταψιού πρέπει να φθιαζονται με καλό βούτυρο, αμύγδαλο, σησάμι και καρύδια.
  Ένας άλλος Ρεθυμνιώτης - Ρωμιός που έκανε νόστιμα γλυκά ήταν και ο γέρο - Γρηγοριαδης, που κόστιζε το κομμάτι το γλυκό 15 λεφτά.
  Προπάντων εφθιαζε εξαιρετικό γαλακτομπούρεκο και μπακλαβά ο γέρο Γρηγοριαδης.
  Επίσης εφθιαζε και παξιμάδια ξέρα καθώς και καραμέλες σε σχήμα ψαριού, φθιαζοντας τις με κατάλληλο μηχάνημα που είχε.
  Το Σουμανακι όμως τα γλυκά τα πουλούσε φθηνότερα από τους άλλους και ο οποίος είχε δυο γιους, οι οποίοι ήταν και αυτοί καλοί παρασκευαστές γλυκών ταψιού, (γιατί πάστες και τα άλλα παρόμοια γλυκά δεν τα εφθιαζαν) και προπάντων ο ένας γιος του, όπου το μαγαζί του ήταν στο σημερινό μυροπωλείο του κ. Ζαχαριαδη στον Πλάτανο, εφθιαζε εξαιρετική μπουγάτσα.
  Παρακάτω αναφέρω και το σχετικό ποίημα του Γ. Καλομενοπουλου.

ΤΟ ΣΟΥΜΑΝΑΚΙ ΚΑΙ 
         Η ΤΡΑΚΑ 
ΤΩΝ ΑΧΙΟΥΡΕΔΩΝ
Στο μικρό το μαγαζάκι
του Σουμαν του "Γιαραμπή"
στο στενό της "Μοιραρχίας"
εις τον πλάτανο παρεκεί,
εκεια άχνιζαν αχιουρεδες
και γλυκό μουχαλεμπη,
και ευωδίαζεν η στράτα
από το "γιαγλι"-μπουρεκι.

Άμα τρώγαμε αχιουρεδες,
τα κεσεδια στη γραμμή
πόσα έφαγε ο καθένας
μαρτυρούσαν στο Σουμανη
και τα πληρωνόταν όλα...
μα γλιτώναν πληρωμή
και καμπόσα κεσεδακια
που... κρυβόταν μάνι - μάνι.

Σαν προδόθηκε το κόλπο,
σοφιστήκαμε νωρίς
άλλη πονηρή ιδέα,
πιο σοφή και πιο ωραία
Ένας φίλος απ" την τάξη
απ" τ" Αμάρι ο Κουρής
που βρακιά τότε φορούσε,
κάποτε ηρχετο παρέα.

Και το Σουμανακι τοτες
το καημένο να το κλαις,
γιατί βρήκαμε άλλο τρόπο
για τον κεσεδιων την τράκα,
κρύβοντας τα επιτήδεια
σ"ένα... μέρος ασφαλές,
μέσα στου Κουρή τη... βράκα.

  Αξίζει να αναφερθεί κάτι για τον μακαρίτη Γιώργη Καλομενοπουλο τον παλιό αυτό Ρεθυμνιώτη.
  Όλα τα ποιήματα του αναφέρονται για την Κρήτη και πολλά από αυτά για το Ρεθεμνος.
  Από τα λίγα ποιήματα που έχω αναφέρει σε προηγούμενες ιστορίες μου καταλαβαίνει και γνωρίζει κανείς το ταλέντο και την ευχέρεια του Γ. Καλομενοπουλου, στο να δίνει με λίγους στοίχους ολόκληρες ιστορίες, με τόσο ωραίο τρόπο και είναι τόσο περιγραφικός ώστε να γίνεται κατανοητός από όλους τους Ρεθυμνιώτες και μάλιστα τους ηλικιωμένους ώστε το έργο του να θεωρείται πολύ σημαντικό για το Ρέθεμνος και για την Κρήτη γενικότερα σήμερα.


Πηγή: Τοπικές εφημερίδες
Δημοσιογραφική έρευνα-Επιμέλεια-Ρετουσάρισμα
Ιωάννης  Μιχ.  Δογάνης
Συνταξιούχος Βιβλιοθηκάριος

http://topaliorethemnos.blogspot.gr/

RethemnosNews

Πέμπτη 16 Ιανουαρίου 2014

ΣΟΧΩΡΑ

                                                      ΤΟΠΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ  
                              Η ιστορία μιας όμορφης μα κακοποιημένης πλατείας

 Νοτιότερα από τη νοτική ρίζα του λόφου του Φρουρίου της Φορτετζας στο Ρέθυμνο και συγκεκριμένα στη συνέχεια τον προμαχώνων του Αγίου Λουκά και του Προφήτη Ηλία αρχίζει η πλατεία της Σοχώρας.
 Η πλατεία αυτή χωρίζεται σε δυο. Η βορινή, είναι η πλατεία των Δικαστηρίων τούτης, τη βορινή πλευρά πιάνουν τα κτίρια, α) της Διοικήσεως Χωροφυλακής που είναι χτισμένο πάνω στο χώρο των άλλοτε, Επανορθωτικών φυλακών Λεμονες και β) του συνεχόμενου Αστυνομικού Τμήματος. Στην ίδια πλευρά υπάρχουν τρία μικρά ιδιωτικά σπιτάκια. Η β.δ γωνία της πλατείας των Δικαστηρίων, είναι στενός δίαυλος προς τη θάλασσα. Τη Δυτική της πλευρά κατά το μεγαλύτερο μέρος της, στολίζει το Μέγαρο του Διοικητηρίου, ένα από τα εντυπωσιακότερα στην Ελλάδα. Ακολουθεί δρόμος διέξοδος προς τη θάλασσα. Η ανατολική της πλευρά και η νοτική αποτελούνται από μονοκατοικίες κολλητές η μια στην άλλη. Δυο ακόμη εξόδους έχει η πλατεία των Δικαστηρίων. Μια ανατολική προς την οδό Π. Κοροναιου και μια βορινή προς την οδό Μελησσινου.
  Η συνέχεια της πλατείας των Δικαστηρίων, η κύριας Σοχωρας, στην ανατολική της πλευρά μόνον έχει οικήματα. Και νοτικα της ήταν ο ωραίος Στρατώνας που χάλασαν οι Γερμανοί.
  Η κυρίως πλατεία της Σοχωρας αρχίζει απο το Στρατολογικό Γραφείο, πιάνει τον ελεύθερο χώρο μέχρι να εγγιση την πρώτη και τμήμα της είναι το λεγόμενο γήπεδο μέχρι τη θάλασσα. Ο ορίζοντας σε τούτη τη την κυρίως Σοχωρα που ητο από όλες τις μεριές ελεύθερος, ιδίως ο δυτικός ήταν ωραιότατος. Το μάτι έφτανε μέχρι το Ακρωτήρι, το στόμιο και το Φανάρι της Σούδας, το υπερκείμενο βουνό της Σκλοπας και του σημερινού αεροδρομίου. Τα Λεύκα Οροί με τις πολλές και κομψές κορυφές των και τον επιβλητικό όγκο των. Στον εγγύτερο ορίζοντα ήσαν τα νοτικα της πόλεως βουνά, ο Ευλιγιας μέχρι του Κουλέ, ο Βρυσινας, το πρασινοφανες της περιφέρειας Γάλλου - Ατσιποπούλου. Στον απέναντι μυχο της θάλασσας, ο Κουμπές με τα νερά του και στην άκρα του ακρωτηριού του, το χαριτωμένο εκκλησάκι της Αγιάς Τριάδος.
  Πρέπει να λεχθεί εδώ πως κι" οι δυο πλατείες είχαν παλαιότερα ένα όνομα "Πλατεία Γεωργίου Αβέρωφ". Ύστερα οι έξυπνες Δημοτικές αρχές βρήκαν ονόματα ανθρώπων που εξυπηρέτησαν το Έθνος περισσότερο από τον Γεώργιο Αβέρωφ, έσβησαν αυτόν και έβαλαν κατά διαδοχην, κείνους που είχαν περισσότερα προσόντα!
  Οι εξωτικές ομορφιές που είπαμε και η ανάγκη ν" αεριστεί, να λιαστή και να στεγνώσει ο κοσμάκης έκαναν τη Σοχωρα πολυσύχναστο κέντρο. Εδώ συγκεντρώνονταν όλη η φτωχολογιά του Ρεθύμνου. Από τον πόρο του λιμανιού οι συνοικίες, ο Κιουλουμπασης ητο απλησίαστος γιατί έριχναν τα σκουπίδια, το Μακρύ Στενό και όλα τα άλλα στενά απ" αυτό μέχρι το Τμσουχουρι και την πλατεία. Όλοι που κατοικούσαν σ" αυτή την έκταση σε υγρά μουχλιασμένα, ανήλια μεσαιωνικά σπιτάκια, εδώ μαζεύονταν το καλοκαίρι και στις λιακάδες του χειμώνα. Ν" αναπνεύσουν αυτοί και τα παιδάκια των τον μυρωμένο από το ιώδιο αέρα της θάλασσας, να ξεμουχλιάσουν από την υγρασία. Και τα καλοκαιρινά βραδια, να χαρούν την ωραία γαλήνη της νύχτας και να δροσιστούν με την αύρα του Κρητικού Πελάγου. Στη Σοχωρα επτά καταστηματάρχες ευγενικοί κι" αρχοντάνθρωποι, άπλωναν τραπέζια και καρέκλες στο σημερινό γήπεδο που δεν ήταν χωρισμένο από την υπόλοιπη πλατεία. Και πρόσφεραν ποτά ανάλογα με τη δύναμη που είχαν τα βαλάντια των πελατών των.
   Έβλεπες όμως και Μητέρες που είχαν μαζί των 6-8 και μια 11 παιδάκια κι" έπαιρναν βόλτες στην πλατεία, κάθιζαν μετά στο τείχος της θάλασσας, το είχε χαμηλώσει ο Δήμος, ανάπνεαν, αερίζονταν, στέγνωναν και περνούσαν τις ώρες της αναψυχής των ΔΩΡΕΑΝ.
  Με άλλα λόγια η πλατεία της Σοχωρας, το σημερινό γήπεδο, ήταν ο σπουδαιότερος, ο περισσότερο απαραίτητος πνεύμονας της πόλεως στη μεριά των φτωχών συνοικιών της.
  Φθόνησαν όμως τη μόνη ευχαρίστηση των φτωχών του Ρεθύμνου, η τύχη. Στις Διοικήσεις του Νομού και του Δήμου μπήκαν άνθρωποι που θα τους κρίνει η Ιστορία. Αυτοί ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΑΝ το μόνο καταφύγιο των φτωχών ασθενών και ανήμπορων γερόντων, γυναικών και παιδιών, στον Αθλητισμό. Βέβαια κι" αυτός είναι Απαραίτητος για τον άνθρωπο. Και καλώς ο Δήμος να τον εξυπηρετήσει. Έκαμεν όμως το λάθος και ενώ διεθετεν αλλού πολύ καταλληλότερες εκτάσεις για γήπεδα, η στο κάτω κάτω μπορούσε να αγοράσει πάμφθηνα άλλες οπού ήθελε, προτίμησε να δώσει τον μόνο πνεύμονα τση φτωχολογιάς του Ρεθύμνου!
  Ο Αθλητισμός υποσχέθηκε πως δεν θα χρησιμοποιούσε την πλατεία παρά μόνο στις ποδοσφαιρικές συναντήσεις. Και μάλιστα μπροστά στο Νομάρχη, οπού κατέφυγαν σε συλλαλητήριο διαμαρτυρίας κείνοι που βλάπτονταν και δημοσίευσαν άρθρα στις τοπικές εφημερίδες είπε ο Αθλητισμός "Τις άλλες ημέρες και ώρες θα είναι ελεύθερη η πλατεία"!
  Άμα όμως έδεσε καλά τη δουλειά του και με διάφορες προφάσεις, "Ύψωσε το τείχος του αίσχους" που βλέπουμε σήμερα για να αποκλείσει τους λαθροθεατες και να εισπράττει παραδάκι. Κι" έτσι χώρισε τους πολίτες και την πολιτεία, από την πλατεία των! Τον πνεύμονα των!
  Οι διαμαρτυρίες των περιοίκων δεν έπιασαν.
  Το κεφάλαιο του Ρεθύμνου ήταν η Ανατολική του μεριά. Η σημερινή οδός Αρκαδίου με τα μεγάλα καταστήματα, τους λαδομαγαζεδες, τα υποκαταστήματα των Τραπεζών, την εκμετάλλευση του λιμένος. Αυτό το κεφάλαιο δεν βοήθησε να σωθεί η Σοχωρα. Και τότε βρέθηκαν συμπολίτες που τον κατηγόρησαν για ιδιοτέλεια. Ότι δηλαδή θελει να κλείσει ο πνεύμονας της Σοχωρας για να μεταφερθεί όλη η κίνηση κοντά στις ιδιοκτησίες του. Την προκυμαία. Όπως επίσης το κατηγορούσαν πως εμπόδισε το λιμάνι να γίνει στο Δυτικό μέρος της πόλεως. Οπού οι ευνοικες συνθήκες ήσαν περισσότερες και καλύτερες. Άλλα το ήθελαν εκεί που είναι για να εξυπηρετεί τα συμφέροντα του! Δεν ξέρω αν οι κατηγορίες αυτές είναι αληθινές. Έπιασαν όμως μεγάλη έκταση.
  Οι Βουλευτές κι οι πολιτευόμενοι επίσης σήκωσαν τα χέρια από τη Σοχωρα. Οι φτωχοί υπερασπιστές της όσο δυναμικοί κι" αν ήσαν, έπεσαν στο τέλος. Και η ωραία πλατεία έγινε ένας άχρηστος κλειστός χώρος, που στην ουσία δεν εξυπηρετεί τίποτε!
  Έτσι εχαθη η Σοχωρα από το Ρεθυμνιώτικο κοινό.
   Αλλά και στη συνεχόμενη πλατεία των Δικαστηρίων διεπραχθη όχι και μικρότερο ΕΓΚΛΗΜΑ. Σ" αυτήν το έτος 1899? είχε φυτευσει ο Δήμος εκατό πεύκα. Μεγάλωσαν 78, λίγα οκτώ η δέκα είχαν κακή εμφάνιση. Κι ένα είχε κόψει αυθαίρετα ένας παρανοϊκός και το έκαμε καυσόξυλα. Αυτά έπρεπε να αντικατασταθούν. Τα άλλα έδιδαν στο τοπίο ωραία, πράσινη, θελκτική εμφάνιση.
  Και προστάτευαν τα γύρο σπίτια από τον καυστικότατο πυρωμένο, αφόρητο απογευματινό ήλιο. Σειρά από τα ανεπανάληπτα αυτά δέντρα από την συνάντηση της πλατείας Δικαστηρίων με την οδό Μελισσηνου μέχρι την έξοδο της οδού Π. Κορωναιου, σκέπαζε την ανατολική πλευρά της πλατείας. Άλλη τη νοτικη, άλλη τη βόρεια.
  Τα παράθυρα των ευτυχών γειτονικών σπιτιών χάιδευαν οι κλάδοι του ωραίου δάσους. Τα διάμεσα της πλατείας των Δικαστηρίων καλύπτονταν από τ" άλλα πευκα που έφταναν ως τη βορεινη είσοδο των Δικαστηρίων.
 Σ"αυτήν, είχαν κατασκευαστεί σκυρόστρωμες διαβάσεις για να μη γίνονται τον χειμώνα πηλα και το καλοκαίρι σκόνες από τα βήματα των ανθρώπων και των ζώων και τους τροχούς των αμαξών που τότε τους είχαν οπλισμένους με σιδερένια επίσωστρα. Τρεις ήσαν αυτές οι σκυροστρωμένες διαβάσεις. Και ξεκινούσαν όλες από την έξοδο της οδού Π. Κορωναιου. Η μια, παράλληλη με την ανατολική πλευρά της πλατείας έφτανε, κάτω από τις σκιές των δέντρων, την οδό Μελισσηνου. Η άλλη έσχιζε διαγώνια την πλατεία και πήγαινε στη βόρεια είσοδο των Δικαστηρίων. Η τρίτη παράλληλη με τη νότια πλευρά της πλατείας έφτανε μπρος στη νότια είσοδο της Νομαρχίας που ήταν το φυλάκιο της Φρουρας,υστερα κυλικείο και μικρό περιβολάκι.
  Αυτή ήταν η είσοδος της Νομαρχίας. Η μαρμαροπορτα με τις κολόνες, πρωτύτερα από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ήταν μάλλον διακοσμητική. Επί Τουρκοκρατίας έμπαινε μόνον ο Πασσας απ" αυτήν. Και η συνήθεια διετηρήθη εν μέρει. Ο φιλελεύθερος και δημοκρατικός Νομάρχης Ρεθύμνου, Γιώργης Λυγερακις με τις αρχές του που πιστεύουν στην αληθινή, όχι στην ψεύτικη, την παραποιημένη έννοια της Δημοκρατίας, είπεν ... "Όλοι καλοί και κακοί, πλούσιοι και φτωχοί, θα μπαίνουν στο Διοικητήριο από τη Μαρμαροπορτα". Και, πιστεύω, αυτό γίνεται μέχρι σήμερα. Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στην Πλατεία Δικαστηρίων.
  Ο άλλος, ο μεγάλος χώρος της που δεν έπιαναν οι σκυροστρωμένες διαβάσεις είχε φυσική χωματοσκεπη επιφάνεια. Φύτρωναν πάνω της πρασινάδες, χαμομήλια, χλόη, αλλά και μικρά χόρτα και την σκέπαζαν. Οι κορυφές των πεύκων της πλατείας σχημάτιζαν ωραία και θελκτική αντίθεση με τα κατακόκκινα κεραμίδια του Διοικητηρίου και των άλλων γύρο της κατοικιών. Το θέαμα ήταν φαντασμαγορικό. Παντός είδους πουλιά έφταναν κι" αναπαύονταν στα πεύκα. Κι"έκαναν περίεργη συναυλία με τα τιτιβίσματα των. Ενθυμούμαι ένα φθινόπωρο και ήλθαν πουλιά μεγάλα, χαλκοχροα, λίγο μικρότερα από τις όρνιθες, με μεγάλα ράμφη. Δεν τα γνώριζε κανείς. Έπιασαν ένα και είχε δακτύλιο στον πόδα του "ΜΟΣΧΑ". Έμειναν 1-2 ώρες κι" έφυγαν.
  Στην πλατεία των Δικαστηρίων λειτουργούσαν έξι κέντρα. Σε στενή σχετικός, ζώνη να μη πιάνεται πολύ χώρος από την πλατεία, άπλωναν τραπέζια και καρέκλες. Και οι θαμώνες καταλάβαιναν τη δροσιά και τη μυρωδιά του πεύκου. Ένας από τους διευθυντές των κέντρων αυτών ο Κομφούκιος, ενίσχυε το αυτοφυές πράσινο με νέο που φύτευε... βασιλικους, κατιφέδες, μπαρμπαρουσες, αρισμαρηδες, ξενικοσταρα.
  Κι" ένας άλλος κάτοικος της πλατείας αυτής ο Λουκάς Σπανδαγος, είχε ένα παγόνι κι" ένα ελαφάκι, τα άφηνε και γύριζαν όλη την έκταση, τα χαιρόταν ο κόσμος και τον χαίρονταν κι"αυτά. Χάρμα μεγάλο για μικρούς και μεγάλους που ποτέ δεν είχαν δει τέτοια εξωτικά πλάσματα. Το λαφάκι έζησε πολύ, αλλά το παγόνι έτυχε δυστύχημα. 
  Είχε μάθει να πετά κάθε μεσημέρι να πηγαίνει στο πηγάδι του Κουμπέ να πίνει νερό και να γυρίζει.
  Μια μέρα το κυνηγήσαν άγρια πουλιά, μαυροκορακοι, στον αέρα. Του επιτέθηκαν και το τσιμπούσαν με τα φοβερά ράμφη των. Ο αφεντικός του Λουκάς Σπανδαγος κατοικούσε στο σπίτι των κληρονόμων του Γεωργίου Βασσαλου, η σκηνή διεξαγόταν απέναντι του, έπιασε το όπλο του και από το παράθυρο με πυροβολισμούς κυνήγησε τους μαυροκορακους. Σκότωσε έξι η οκτώ κι"οι άλλοι διασκορπίστηκαν. Έφτασε το παγόνι, αλλά σε κακά χάλια. Πολύ χτυπημένο και ταλαιπωρημένο. Το καημένο, δεν έχει πλαστεί από τη φύση για πόλεμο όπως οι σημερινοί εχθροί του. Μόνο για ομορφιά! Το πήρε ο Λουκάς έτρεξε στο Γεωπόνο Πετρουλακη που είχε σπουδάσει στην Ιταλία και Κτηνιατρική, του έκαμαν διάφορες ιατρικές άλλα το δύστυχο πουλί ψόφησε την επομένη. Πηρεν ύστερα παγόνι και ο καφεπώλης Κομφούκιος. Μα δεν έζησε πολύ Και δεν ήταν τόσο ωραίο όσο το πρώτο.
  Και ενώ ήταν η θαυμασιωτερη, η παραδοσιακή εμφάνιση που θα μπορούσε να έχει κάθε πλατεία στον κόσμο και τα καημένα τα πεύκα έγιαιναν τον ορίζοντα χωρίς να έχουν ανάγκη από κανένα έξοδο, ο Δήμος με τον νόμιμο εκπρόσωπο του, χωρίς επιφηλη η δισταγμό, έκοψε τα πεύκα και δεν άφησε κανένα πάρα τις διαμαρτυρίες και παρεκκλίσεις των περιοίκων να μείνουν τουλάχιστον τα ωραία και χρήσιμα δέντρα της Ανατολικής και της Νότιας πλευράς της πλατείας. Σε συνέχεια, γέμισε την πράσινη ως τότε πλατεία τσιμέντα και σχημάτισε και αυτό το μικρό, αναιμικό πολυδάπανο και αιωνίως διψασμένο παρκάκι που βλέπουμε. Και στη μέση του τοποθέτησε πίδακα που δεν λειτουργεί. Η δεξαμενή του γέμισε τον ορίζοντα ενοχλητικά κουνούπια μέχρι που την αποξήραναν.
  Έτσι αφανίστηκε από τούτο τον χώρο όλη του η φυσική μεγαλοπρέπεια και σχηματίστηκε κόλαση μέσα στην οποία βασανίζονται τα απογεύματα από τα πυρακτωμένα τσιμέντα και τον πυρωμένο ήλιο οι κάτοικοι ιδίως της Ανατολικής πλευράς της πλατείας. Αυτοί μαστίζονται απ" ευθείας από τον μεταμεσημβρινό καυστικότατο ήλιο χωρίς την προστατευτική σκιά των ανεκτίμητων πεύκων που με πυκνά φυλλώματα έφταναν και ξεπερνούσαν τις στέγες των σπιτιών.
   Δεν γράφονται τα ανώτερο για να κατηγορηθεί κανείς. Τα λάθη όσο τραγικά και φοβερά κι" αν είναι, παραμένουν ανθρώπινα. Και πιστεύω πως κανείς δεν ενήργησε με κακή πρόθεση, στις προκείμενες
   περιπτώσεις. 
  Γράφονται όμως για την ιστορία. Και για να κρίνουν οι νέες γενεές των Ρεθυμνιωτών αν η δική μας που διαδέχτηκαν, έκαμε σφάλματα και ποια, για να τ" αποφύγουν αυτές.
  Και να επανορθώσουν ότι μπορούν.
  Μιχάλης Μ. Παπαδάκης

Πηγή: Τοπικές εφημερίδες
Δημοσιογραφική έρευνα-Επιμέλεια-Ρετουσάρισμα
Ιωάννης  Μιχ.  Δογάνης
Συνταξιούχος Βιβλιοθηκάριος

http://topaliorethemnos.blogspot.gr/

Σοχώρα: Η ιστορία μιας όμορφης μα κακοποιημένης πλατείας του ...

rethemnosnews.gr/.

Σάββατο 4 Ιανουαρίου 2014

ΤΟ ΡΕΘΕΜΝΟΣ ΤΟΥ 1740


                                           Οδοιπορικό στο Παλιό Ρέθεμνος                                          



                                            Fortezza Retimo 1717


Ψάχνοντας και όλως τυχαία, έπεσε στα χέρια μου, ένα τεύχος του περιοδικού "Προμηθεύς ο Πυρφόρος" του 1983, από όπου και συνάντησα μια οκτασέλιδη αναφορά, η οποία περιέχει μια σπάνια μαρτυρία για το Ρέθεμνος του 1740, την οποία περιγράφει ο Μανόλης Α. Παπαδογιάννης. Θεώρησα λοιπόν αξιόλογο να αναφέρω με την σειρά μου, αποσπάσματα από την μαρτυρία αυτή, για όσους τυχόν δεν την διάβασαν και η οποία νομίζω είναι πολλή περιγραφική και λεπτομερή, όσον αφορά την ζωή του τότε Ρεθύμνου.
"Αφού πέφτει και ο Χάνδακας στα 1669, η Κρητική γη μοιράζεται ανάμεσα στα θρησκευτικά ιδρύματα, τους διάφορους αξιωματούχους και το τουρκικό Δημόσιο, ενώ ο ντόπιος πληθυσμός δουλεύει σε αυτήν σαν δουλοπάροικος, παίρνοντας από τη σοδειά ένα ποσοστό καθορισμένο, που ποτέ όμως δεν τηρήθηκε σεβαστό από την αρπαχτική ασυδοσία του κατακτητή.
 Εκτός δε τις καταστροφές του Τουρκικου ασκεριού κατά το Βενετοτουρκικο πόλεμο, στα 1717 ένας μεγάλος σεισμός ερειπώνει κυριολεκτικά το νησί ενώ τον επόμενο χρόνο 1718 μια επιδημία πανούκλας ολοκληρώνει τις συμφορές...
  Μόνο μετά τη συνθήκη του Βελιγραδίου του 1739 θα σταματήσουν οι πολεμικές συγκρούσεις και θα επικρατήσει για αρκετά χρόνια μια φαινομενική ηρεμία σε ολάκερο τον Ελλαδικό χώρο και φυσικά και στην Κρήτη.
  Σιγά σιγά η ζωή αρχίζει να ξανακυλά για τους Μωαμεθανούς ήρεμη κι ευχάριστη, για τους Χριστιανούς τυραννισμένη κι επικίνδυνη.
  Οι περισσότεροι μουσουλμάνοι προτιμούνε την ασφάλεια των μεγάλων αστικών κέντρων, που αρχίζουν διστακτικά να δέχονται κατοίκους και από άλλες εθνότητες.
  Στην απογραφή του 1647 στο Ρέθυμνο, υπάρχουν μόνο 54 σπίτια ραγιάδων που είναι υποχρεωμένα να πληρώνουν από 4 γρόσια κεφαλικό φόρο το καθένα, ενώ στη διανομή τον φορολογικών δελτίων του 1694 καταγράφονται σε όλη την επαρχία Ρεθύμνου μαζί με τους κατοίκους της Φορτετζας, Εύποροι 326, Μεσαίας τάξης 981 και Άποροι 326, σύνολο 1663. Από κάποιο στιχούργημα όμως που θα εξετάσουμε και τον αυτόπτη Αρμένη ποιητή του, μαθαίνουμε πως υπήρχανε στην πόλη Τούρκοι, Έλληνες, Αρμένιοι, Εβραίοι και Αφρικανοί.
  Συμπληρωματικά θα πρέπει να αναφέρουμε πως πολλοί από τους μαγαζάτορες στο κείμενο χαρακτηρίζονται με επίθετα που δηλώνουνε τον τόπο καταγωγής τους, Κρητικό η ξένο. Υπάρχουν, ένας καπνοκοπτης Χανιώτης, ένας Αλη Γερανιώτης (από το χωριό Γεράνι), ο Γιουσούφ Σκεντερ (ο Αλεξανδρινός), ο Σταμπολης (ο Κων/λιτης), ο Σεφέρης, ο Κανιαλης (ο Ικονιατης), μαζί με τον Αρτιν τον Εβραίο και έναν μανζιζι (άπιστο). Εκείνο τον καιρό στην Κρήτη όλοι μιλάνε Ελληνικά, τόσο οι υπόδουλοι όσο και οι τουρκοκλητικοι που παρά τον εξισλαμισμό τους πολλοί παραμένανε κρυφοχρισιανοι, γνωρίζουνε και χρησιμοποιούνε μόνο την ελληνική γλώσσα.
  Ακόμα και οι ολίγοι πραγματικοί Τούρκοι, οι εγκατασταθεντες εν Κρήτη μετά την αλωσιν, λαβοντε οι πλειστοι γυναίκας Κρησσας και ανατρεφόμενοι καθημερινός εν μέσο Ελληνικού πληθυσμού, αφηκαν απογόνους Ελληνόφωνους.
  Μα οι ξένοι που μένουνε στο νησί όπως ο Αρμένης ποιητάρης μας, όχι μόνον μιλούν μα στιχουργούν κιόλας στην καινούργια τους γλώσσα απόδειξη μιας καθολικής της παραδοχής.
  Να πιης καββε στου Χακκαλη σε φαρφουρί φλιτζάνι,
στου Βενετσιάνου το Τσεσμέ, ίσκιο πολύ που κάνει,
Μπακλα Σμυρλη, νοχουτ φασουλ, θα βρεις εις του Τοπαλη.
Τζονακ μπουγιουκ τουρλου τουρλου, θα βρεις εις του Καραλη.
Πιπερ καννελλα τζεντζεφιλ ντεβιζ μοσχου, σακκιζι
 εις το Γιαλι μαχαλεσι θα βρεης στου Ιμαντζιζι.
  Από τις πιο αξιόλογες προσπάθειες είναι ο εντοπισμός στο κείμενο, πολλών ονομάτων συνοικιών και τοποθεσιών όπως ακούγονταν το 1740 στο Ρεζιμε, καθώς το έλεγαν οι Τούρκοι την πιότερο αγαπημένη τους πόλη στο Νησί.
  Στου Βενετσιάνου το Τσεσμε, ίσκιο πολύ που κάνει, ήταν ένα καφενείο του Χακκα-λη. Ο Παντελής Πρεβελακης αναστορει πως ακόμα <<στον Πλάτανο... και στο λιμάνι κοντά στον Ταρσανά, βρίσκονταν οι δυο μεγάλοι καφενέδες, που σαν ετούτους δύσκολο να έχεις άλλους ιδωμένους>>.
( Παντελή Πρεβελάκη. Το χρονικό μιας πολιτείας). Είναι η κρήνη RIMONDI η βρύση του Βενετσιάνου η βρύση στον Πλάτανο η Μεγάλη βρύση.
  Στο κουμ καπι είναι η γνωστή σε όλους, Άμμος Πόρτα Εδώ βρίσκονταν το αχτάρικο κάποιου Τούρκου. Συνοικία γνωστή από τι 1658.
  Στο Σειταν τσαρσί ήταν ένα μπουγατσατζίδικο. <Η αγορά του διαολου>. Την θυμούνται οι παλιότεροι Ρεθυμνιώτες. Στενός δρόμος γύρο στα 3 μέτρα παράλληλος με τα μπιτσακσιδικα (μαχαιραδικα). Στο χρονικό μιας πολιτείας ξαναδιαβάζουμε πως ήταν ένας Τούρκος αχτάρης πουχε το μαγαζί του στη λιμανοχωρα κάτω στο Σειταν τσαρσί.
Εις το Τσιτου μαχαλεσι ήταν κάποιος βαρελάς. Συνοικία από το σπίτι Α. Σαουνατσου μέχρι το Καμαράκι.
  Στο Μασταμπα μαχαλεσι. Ο σημερινός Μασταμπας. Εδώ φτιάχνανε παστέλια.
  Εις την μπουγιουτ πηγάδα ήταν ο φούρνος. Στο Μεγάλο Πηγάδι πιθανότατα κοινής χρήσης. Άγνωστη σήμερα τοποθεσία.
  Στο Μειντανι υπάρχει και το χρυσοχοείο. Στην πλατεία, μάλλον η ίδια περιοχή με τη Μεγάλη Βρύση. Από τον Πλάτανο πούνε πλατεία και σταυροδρόμι... καθώς γράφει πάλι ο Πρεβελακης.
  Εις το Ισσαρ, στη Φορτετζα (στραγαλαδικο).
  Στο Καρακόλι. Στο σταθμό Χωροφυλακής (είχε ένα φούρνο). Άγνωστη περιοχή. Μόνο αν ταυτίζεται με το Καραούλι, το σταθμό Γενίτσαρων της πόλης του 1658, τούτες συνορεύει με τη συνοικία Γιαλι-Μαχαλεσι.
  Στο Τοπ-Αλτι. Τοποθεσία σε απόσταση βολής κανονιού από τη Φορτετζα έξω από τα σύνορα της παλιάς πόλης προς τα Ανώγεια. Σε έγγραφο της 2ας Ιουνίου 1672, τα όρια του καθορίζονται ακριβός εις το επί τούτης καταρτισθεν οροθεσιακον έγγραφων. Τοπωνύμια Αλτι, Κουμ- Καπι και Μειντανι, υπήρχανε τότες και στον Χάνδακα.
  Στην αγορά του Ρεθύμνου κυκλοφορούνε τότες και αρκετά ξενόφερτα εμπορεύματα.
  Μερικά από αυτά δεν υπάρχουν καθόλου στο νησί ενώ άλλων είναι μειωμένη η παραγωγή.
  Ο δεύτερος λόγος είναι χαρακτηριστικός της εποχής που η παραμέληση της καλλιέργειας της γης στον Χριστιανικό πληθυσμό γινότανε συνειδητά για να γλιτώσουν από την απληστία του Τούρκου φοροεισπρακτορα-αφεντικού.
  Παρόλο που είχαν απαγορευτεί σε όλη την Οθωμανική επικράτεια οι συναλλαγές και το εμπόριο με τους Ενετους για να επέλθει μοιραίος εξασθένιση και παρακμή της ισχύος των, φαίνεται πως οι σχετικές διαταγές εφαρμοζότανε ανάλογα με τη διάθεση του τοπικού διοικητή που εισέπραττε τους φόρους εισαγωγής και από το μέγεθος των συνηθισμένων δωροδοκιών των Τούρκων από τους παμπόνηρους Βενετούς εμπόρους.
  Άλλωστε η τεράστια έκταση και πόροι της Υψηλής Πύλης, είχαν τη δυνατότητα να αναπληρώσουν οποιαδήποτε ζήτηση στις αγορές της Κρήτης.
  Παντος στο στιχούργημα μας, βρίσκουμε καταχωρημένες έμμεσα πληροφορίες για τροφοδοσία του ντόπιου εμπορίου με Αιγυπτιακό ρύζι, Περσικό καπνό, κουκιά Σμύρνης, κριθαράκι Βεγγαζης, βούτυρο Δερνας, σιτάρι Κομοτηνής, ζώνες από τη Δαμασκό, φέσια απο την Τυνιδα και δέρματα από το Αξαρι.
 Ουζουν Σοκακ Ραμαζαν τσαους, το σημερινό Μακρύ Στενό.
 Χοντεκ-μαχαλεσι. Η συνοικία του χαντακιού του φρουρίου.
  Υπάρχει ένας σεβαστός αριθμός 32 εμπορικών η μαγαζιών που προσφέρουνε υπηρεσίες και καλύπτουνε όλο σχεδόν το κύκλωμα των αναγκών της μικρής πόλης.
  Στην αγορά δουλεύουν μόνο άνδρες εκτός από μια Φεριντα που πουλάει στραγάλια και τη Νενέ κάποιου τυφλού αράπη που έφτιαχνε παστέλια.
  Ένας κάτοικος η επισκέπτης του Ρέθυμνου στα 1740, θα μπορούσε να βρει για να φάει σε εστιατόρια (ατζιδικα), πιλάφι, κεμπάπ και μουχλιγε μαγειρεμένα με βούτυρο η σμυρναίικα κουκιά και ρεβίθια ενώ στα σπίτια συνηθιζότανε πολύ το γιουβέτσι.
  Ακόμα σε μπουγατσατζιδικο θα έβρισκε μπουγάτσα με ντόπιο τυρί και μπουρέκια με κιμά. Ψωμί άσπρο η μαύρο θα αγόραζε από το φουρνάρικο μαζί με μικρά φραντζολάκια και παξιμάδια ενώ υπήρχε και ξέχωρος φούρναρης (μπουρεξης) που έψηνε μόνο φαγητά.
  Αν ήθελες ένα δροσιστικό σερμπέτι μπορούσες να το απολαύσεις μέσα σε ένα ασημένιο κύπελλο. Αλλού θα έβρισκες νόστιμο παστέλι με μέλι, ενώ στραγάλια (λεμπλεμπί) πουλούσε κάποια Φεριντα στην πλατεία, ξεμετρωντας τα με ένα μπρούτζινο ποτήρι.
  Καφενεία υπήρχανε φαίνεται αρκετά, εφοδιασμένα με όλα τα αγαπημένα σύνεργα που αποζητούσε ένας μερακλής και ράθυμος Ανατολίτης.
  Είναι χαρακτηριστική η περιγραφή του Γάλλου περιηγητή TOURNEFORT που στα 1700 επισκέπτεται την Ελλάδα και την Κρήτη. Οι Τούρκοι γράφει περνούν όλη τους τη ζωή στο τέλμα της οκνηρίας, τρώνε πιλάφι, πίνουν καφέ, καπνίζουν...
  Τον καββε τον προσφέρουν σε φλιτζάνια από Κινέζικη πορσελάνη (φαρφουρί) ενώ μπορούσες να καπνίσεις ανάλογα με τη διάθεση πίπα (μακρύ τσιμπούκι) με κεχριμπαρένιο στόμα, άλλοτε με βαρύ καπνό κι άλλοτε με ελαφρύ που διαθέτανε ειδικά μαγαζιά. Θα έβρισκες ακόμα Περσικό καπνό (τουμπεκί), καθώς και θαυμάσιους ναργιλέδες σε κάποιου Σεφκη. Άφθονα μυρωδάτο μπαχαρικά πουλούσε ένα μαγαζί, πιπέρι, κανέλα, τζερτζεφυλλι (πιπερόριζα), μοσχοκάρυδο, μαστίχα κλπ. ενώ από ενός άλλου αχτάρικου την πραγματεία μας σώθηκε μόνο, από ποιητική οικονομία --το χαβλιζαν (φυτό - το ακορον) χόρτο για τον πονόδοντο.
  Πρακτικότερα είδη πρώτης ανάγκης κριθάρι Βεγγαζης και σιτάρι Κομοτηνής, θα αγόραζες από του Αλεξανδρινού Γιουσουφ του γιου της Αραπίνας και πιατικά κάθε λογής και μεγέθους από ένα υαλοπωλείο.
  Εκτός το φαγητό όμως και τη διασκέδαση, ήτανε χρειαζούμενα και τα ρούχα, που προσφέρουνε αρκετά εμπορικά, με μονοπώλιο καθώς φαίνεται σε ορισμένα είδη.
  Ο Εφεντ Σαλη, διαθέτει αποκλειστικά τσόχες σε όλες τις ποιότητες και χρωματισμούς ενώ στα μεταξωτά ειδικευότανε δυο άλλοι, μαντίλια, σάλια και φερετζέδες ο ένας και ζώνες από τη Δαμασκό και φέσια από την Τυνιδα ο άλλος.
  Φτωχικό μα απαραίτητο ήταν του σχοινοπλεχτη Μουταφη ντρουβαδες και τρίχινα σκοινιά από κατσικίσιο μαλλί πράγματα γνωστά σε όλους μας μέχρι τα τελευταία χρόνια.
  Το ελκυστικότερο πάντως από τα καταστήματα της αγοράς πρέπει να ήτανε το χρυσοχοείο που είχανε συνεταιρικά στην πλατεία ο Αρμένιος Αρτιν με τον Εβραίο Σαμαληκ.
  Εδώ μπορούσες να βρεις δακτυλίδια χρυσά, ασημένια η κοκάλινα στολισμένα με πολύτιμες πέτρες, ζαφείρια και διαμάντια η με μισοπολιτιμο αχάτη.
  Επίσης διαθέτουνε ασημένια γιαταγάνια, τσιμπούκια με κεχριμπάρι και κομπολόγια από γιούσουρι. Υπάρχουν ακόμα ένας πεταλωτής, ένας σαμαράς και ομορφοστολισμενα χάμουρα από βακέτα με δώδεκα σειρές σειρητια, ενώ έξω απο την πόλη, στο Τοπ- αλτι κάποιος Κεριμ είχε ένα διαλεχτό μπεγιρι που ο στιχοπλόκος μας συμβουλεύει να πάνε όλοι τις φοράδες τους αν θελουν να αποκτήσουν άλογα από ράτσα.
  Εδώ θα πρέπει να τονιστεί η μεγάλη αγάπη που έτρεφαν οι Τούρκοι της Κρήτης μα και όσοι από τα ντόπια αρχοντοσογα, μπορούσαν να συντηρούνε κάποιο φαρί.
  Χωρίς ράφτη δεν μπορούσε βέβαια να έμενε το Ρεθεμνος. Τούτος ήταν ο Μουλα- Τερζής που έραβε σαλβάρια, μεϊντάνια, κάλτσες (τουσλούκ) και αράβικα σαρίκια με περίσσια τέχνη.
  Το ίδιο ξεχωριστός για την μαστοριά του ήτανε και ο παπουτσής, που έφτιαχνε μάλιστα δίχως να πάρει μέτρο (ξαμαρι) κίτρινα κοντά μποτίνια (τσισμεδες) για τις χανούμισσες από δέρμα Αξαριωτικο.(Κίτρινο χρώμα παπούτσια φορούσαν μόνο οι Τουρκοι,στους Έλληνες επιτρεπόταν μόνο το κόκκινο χρώμα και φυσικά μαύρο).
  Τελευταίο αφήσαμε κάποιον που δεν καταλάβαμε ποια ακριβός ήταν η δουλειά που έκανε .Μάλλον βαρελάς και μαραγκός . Για αυτό  μεταφέρουμε ολάκερους τους στίχους που τον αφορούν...
<Εις το Τσιτου- μαχαλεσι Μαρίνος ο Κουτσάφτης κάνει βουτσιά, ντινελ-σιγλια στόφες, του μύλου αδράχτι>.
  Ύστερα από τις παραπάνω πληροφορίες μπορούμε θαρρώ αρκετά καθαρά να ξαναζωντανέψουμε με λίγη φαντασία τη ζωή και την κίνηση στο Ρέθεμνος του 1740...

Πηγή: Τοπικές εφημερίδες
Δημοσιογραφική έρευνα-Επιμέλεια-Ρετουσάρισμα
Ιωάννης  Μιχ.  Δογάνης
Συνταξιούχος Βιβλιοθηκάριος

http://topaliorethemnos.blogspot.gr/

Οδοιπορικό στο Παλιό Ρέθεμνος του Ιωάννη Μιχ. Δογάνη

RethemnosNews-Jan 3, 2014